Επειδή τα στερνά τιμούν τα πρώτα …

Άρθρο του Τάσου Κεφαλά

Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές η προσοχή μας θα έπρεπε να ήταν στραμμένη σε άλλα, πιο πεζά πράγματα. Για το ότι αυτό έχει φτάσει να μοιάζει με “πολυτέλεια” δεν φταίει μόνο η τρισκατάρατη κρίση. Υπάρχει πλήθος άλλων λόγων, ανάμεσά τους, βεβαίως, και οι τρέχουσες εξελίξεις, στο “μέτωπο” της διαχείρισης των απορριμμάτων. Τα τελευταία νέα: η πίεση για την έναρξη των νέων έργων στη Φυλή (συμπεριλαμβανομένης της “πιλοτικής” μονάδας θερμικής αξιοποίησης - αεριοποίησης), η έγκριση των περιβαλλοντικών όρων της νέας ολοκληρωμένης εγκατάστασης διαχείρισης απορριμμάτων της ΝΑ Θεσσαλονίκης (συμπεριλαμβανομένης μονάδας καύσης δευτερογενούς καυσίμου RDF ή SRF) και η συνάντηση των δήμων Λαυρεωτικής - Σαρωνικού με την υπουργό ΠΕΚΑ την Πέμπτη του Πάσχα. 

Στην ατζέντα της τελευταίας και η διαχείριση των απορριμμάτων της περιοχής, μέσα από μια πρόταση των αντίστοιχων φορέων. Επίσημη ανακοίνωση για το περιεχόμενο της πρότασης δεν υπάρχει, πέρα από το ότι θα πρόκειται για μια πρόταση αποκεντρωμένης διαχείρισης των απορριμμάτων της περιοχής. Ένα πλήθος, όμως, φημών και δημοσιευμάτων σπεύδουν να κοινοποιήσουν ότι η προτεινόμενη λύση θα περιλαμβάνει μονάδα θερμικής αξιοποίησης – αεριοποίησης*. Αν αυτό είναι αλήθεια, ανακύπτει ένα πολύ σοβαρό ζήτημα, αφού φαίνεται να υιοθετείται μια λύση που βρίσκεται στο στόχαστρο όλων όσων αγωνίζονται για ένα διαφορετικό τρόπο διαχείρισης των απορριμμάτων. Αν υπάρχει, συνεπώς, ένας απειροελάχιστος λόγος να ειπωθούν κάποια πράγματα γι αυτό, πρέπει να ειπωθούν τώρα. Ανεξάρτητα από το ότι η πιθανότητα να μετρήσουν είναι, εξίσου, απειροελάχιστη.

Τώρα αρχίζουν τα δύσκολα

Εδώ και πάνω από τέσσερις μήνες, οι κάτοικοι της περιοχής δίνουν έναν σκληρό αγώνα για να αποτρέψουν την υλοποίηση μιας εγκατάστασης, που αποτελεί τμήμα του περιφερειακού σχεδιασμού διαχείρισης απορριμμάτων της Αττικής. Ο αγώνας αυτός διακρίθηκε για τη διάρκεια, τη μαχητικότητα, τη λαϊκότητα και την ενότητα που τον χαρακτήρισαν. Σίγουρα, σε αυτό το επίπεδο, θα αποτελεί σημείο αναφοράς και για τα επόμενα χρόνια. Μένει να αποδειχθεί στην πράξη αν θα σηματοδοτήσει θετικά και τον αγώνα για ένα άλλο, εναλλακτικό τρόπο διαχείρισης των απορριμμάτων.

Είναι, μάλλον, κοινός τόπος ότι οι αρχικές αντιδράσεις ήταν αποτέλεσμα πολλών και διαφορετικών προσεγγίσεων, που δεν χαρακτηρίζονταν πάντα από μια αντίληψη υπερτοπικής αντιμετώπισης του προβλήματος. Και ούτε αποτύπωναν την ανάγκη ο αγώνας αυτός να αποτελέσει μέρος ενός παναττικού μετώπου για τη συνολική ανατροπή του περιφερειακού σχεδιασμού, που αγγίζει με τον ίδιο τρόπο και το Γραμματικό. Αλλά πολύ περισσότερο και από την Κερατέα και το Γραμματικό διαιωνίζει μια τριτοκοσμική κατάσταση στη Φυλή, τις δυτικές συνοικίες και το Θριάσιο. Στην πορεία, το κλίμα αυτό επιχειρήθηκε να αναστραφεί, χωρίς, ωστόσο, να ανατραπεί η αρχική εικόνα.

Το γεγονός αυτό δεν αποτελεί δείγμα κακών προθέσεων, ούτε ιδιοτελούς συμπεριφοράς των κατοίκων της Κερατέας και της Λαυρεωτικής. Θεωρώ, απλά, ότι είναι αποτέλεσμα μιας περιορισμένης συζήτησης για το περιεχόμενο του αγώνα και για την αναζήτηση των ουσιαστικών τρόπων σύνδεσης με τους υπόλοιπους κατοίκους του λεκανοπεδίου. Το μεγαλύτερο μέρος των προσπαθειών καταναλώθηκε στη δημιουργία ενός πλατιού κινήματος αλληλεγγύης, απέναντι στην κυβερνητική καταστολή και έδωσε σημαντικά αποτελέσματα. Σε βάρος, όμως, μιας δουλειάς, που θα μπορούσε να αποδώσει πιο στέρεους και μακροχρόνιους δεσμούς. Με λίγα λόγια, τα μέσα του αγώνα επισκίασαν και περιθωριοποίησαν, πλήρως, το περιεχόμενο του αγώνα.

Σ’ αυτό συνέβαλλαν δύο πολύ σημαντικοί παράγοντες. Αφενός η συνειδητή επιλογή της κυβέρνησης να επιλέξει το πεδίο της καταστολής και της βίας, αντί της αντιπαράθεσης στο πεδίο των πολιτικών και κοινωνικών επιλογών της και, ειδικότερα, στο θέμα της διαχείρισης των απορριμμάτων. Αφετέρου, μια λογική “κολακείας” των μέσων του αγώνα, από ένα πλατύ φάσμα αλληλέγγυων πολιτικών δυνάμεων και συλλογικοτήτων, που στο πρόσωπο της Κερατέας αναζητούν εναγωνίως τη χαμένη τιμή του κινήματος στη μεταμνημονιακή περίοδο.

Με αυτά και με αυτά, έφτασε η ώρα που το “μέτωπο” της Κερατέας έπρεπε να αντιτάξει τη δική του εναλλακτική πρόταση, σε μια προσπάθεια να αποφορτιστεί το “πολεμικό” κλίμα και προτού φτάσουμε στο σημείο να μιλάμε για τα χειρότερα. Έτσι άρχισε μια αγχώδης προσπάθεια διαμόρφωσης μιας πρότασης, στοιχεία της οποίας έχουν αρχίσει να διαρρέουν και αποτελούν την αφορμή και γι αυτό το σημείωμα. Με την όποια επιφύλαξη δημιουργεί ο αδιαφανής τρόπος διαμόρφωσης της πρότασης, αξίζει να επισημανθούν τρία σημεία:

• Όποιο κι αν είναι το περιεχόμενό της, η πρόταση έχει απογυμνωθεί από οποιονδήποτε κινηματικό χαρακτήρα, αφού δεν έχει προκύψει από αντίστοιχες διαδικασίες και δεν έχει ενσωματωθεί στο πλαίσιο διεκδίκησης των αγωνιζόμενων κατοίκων. Ο τρόπος της διαμόρφωσής της είναι σε προφανή αναντιστοιχία με τον τρόπο οργάνωσης της πολύμηνης αντίστασης.

• Το περιεχόμενο της πρότασης στηρίζεται στη λογική της αποκεντρωμένης διαχείρισης, μια ιδέα που κατακτά σημαντικό έδαφος σε ένα υπό διαμόρφωση παναττικό μέτωπο για μια άλλου τύπου διαχείριση των απορριμμάτων. Επιλέγεται, όμως, σαν εργαλείο η θερμική - ενεργειακή αξιοποίηση, διαδικασία που υποσκάπτει το βαθύτερο περιεχόμενο της αποκεντρωμένης διαχείρισης. Ίδιας λογικής μονάδα οι συλλογικότητες της δυτικής Αθήνας αγωνίζονται να αποτρέψουν στις εγκαταστάσεις της Φυλής.

• Αφήνεται ορθάνοιχτη η πόρτα στην παραχώρηση της διαχείρισης στο ιδιωτικό κεφάλαιο. Την εγκατάσταση θα την κατασκευάσει ο φορέας του ΒΙΟ.ΠΑ. (μια ανώνυμη εταιρεία επιχειρηματιών, δηλαδή), όπου συμμετέχει ο δήμος με 30%, δηλώνει ο δήμαρχος Λαυρεωτικής Κωνσταντίνος Λεβαντής. Να υποθέσουμε ότι θα το διαχειριστεί, κιόλας, αφού δεν γίνεται λόγος για το κόστος της και για τους αναγκαίους πόρους για την κατασκευή της; Πρόκειται για ιδέα που αβίαστα παραπέμπει σε ανάλογη δήλωση του δημάρχου Φυλής, ο οποίος προσπαθεί να “χρυσώσει” το χάπι της αποδοχής του περιφερειακού σχεδιασμού με τη διεκδίκηση της συμμετοχής του δήμου Φυλής στους φορείς των νέων έργων.

Η λύση βρίσκεται σε ένα παναττικό μέτωπο για ένα νέο περιφερειακό σχεδιασμό

Την ώρα που βρίσκονται σε εξέλιξη αυτές οι διαδικασίες, ένα σημαντικός αριθμός επιτροπών αγώνα και τοπικών συλλογικοτήτων της Αττικής αναζητά τον τρόπο μιας ευρείας συνεννόησης και κοινών δράσεων, στην κατεύθυνση της δημιουργίας ενός συνεκτικού παναττικού μετώπου για τη διαχείριση των απορριμμάτων. Σε συνθήκες ανοιχτής διαβούλευσης, συνεχούς ανταλλαγής απόψεων και κινηματικών δράσεων στις γειτονιές και τους δήμους, ιδιαίτερα στις περιοχές της δυτικής Αθήνας, που, σε όλες τις εκδοχές, καλούνται και πάλι να επωμιστούν το μεγαλύτερο φορτίο. Ας προσέξει κανείς πως συμπυκνώνει αυτή η πρωτοβουλία τα ζητούμενα της στιγμής:

Η ανοιχτή συνέλευση επιτροπών αγώνα, συλλογικοτήτων και ενεργών πολιτών της Αττικής για το θέμα της διαχείρισης των απορριμμάτων, που έγινε την Τρίτη 19 Απριλίου 2011, συμφώνησε στα εξής:

• Απορρίπτει τον υφιστάμενο περιφερειακό σχεδιασμό διαχείρισης των απορριμμάτων στην Αττική και τον τρόπο με τον οποίο επιδιώκεται να υλοποιηθεί στη Φυλή, στην Κερατέα και το Γραμματικό

• Αντιτίθεται σε κάθε νέα εγκατάσταση στη Φυλή - Α. Λιόσια, συμπεριλαμβανομένης της πιλοτικής μονάδας αεριοποίησης

• Ζητά το κλείσιμο του ΧΥΤΑ Φυλής και απαιτεί την ένταξη της περιοχής σε ειδικό πρόγραμμα απορρύπανσης και περιβαλλοντολογικής αποκατάστασης

• Καταδικάζει κάθε προσπάθεια εισαγωγής της καύσης στη διαχείριση των απορριμμάτων, είτε με άμεσο, είτε με έμμεσο τρόπο

• Έναντι των θηριωδών εγκαταστάσεων κεντρικής διαχείρισης, υποστηρίζει τη λογική της αποκεντρωμένης διαχείρισης των απορριμμάτων, στηριγμένη στην αρχή της εγγύτητας και με εργαλεία την πρόληψη, την επαναχρησιμοποίηση, τη διαλογή στην πηγή και την ανάκτηση - ανακύκλωση, συμπεριλαμβανομένης της κομποστοποίησης

Έχει μια σημασία να τεθεί το ερώτημα αν η κυοφορούμενη πρόταση των φορέων της Κερατέας μπορεί να συμβιβαστεί με την παραπάνω προσέγγιση. Και, ειδικότερα, αν απηχεί τις σκέψεις και τις επιθυμίες όλων όσοι ξενύχτησαν στα μπλόκα της Κερατέας, αυτούς τους μήνες. Σε ότι με αφορά δεν έχω κανένα ενδοιασμό να επισημάνω πως: αν η κατάληξη αυτού του αγώνα είναι η οικειοθελής εισαγωγή της καύσης στη διαχείριση των απορριμμάτων, τότε θα πρόκειται για πλήρη ακύρωσή του και για μια κακή συνεισφορά στον αγώνα, που θα εξακολουθήσει να δίνεται για μια φιλοπεριβαλλοντική λύση στο πρόβλημα, κάτω από συνθήκες κοινωνικού ελέγχου και κοινωνικής ανταποδοτικότητας.

25/4/2011

Τάσος Κεφαλάς

συμμετέχει στην  “πρωτοβουλία συνεννόησης για τη διαχείριση των απορριμμάτων” prosynat@gmail.com

* Λίγα λόγια για την αεριοποίηση

(τα στοιχεία προέρχονται από μελέτη ομάδας εργασίας του ΤΕΕ Κ. Μακεδονίας, Μάρτιος 2010)

Με τον όρο θερμική επεξεργασία αστικών στερεών αποβλήτων (ΑΣΑ) εννοούνται συγκεκριμένες διαδικασίες μετατροπής των απορριμμάτων σε αέρια, υγρά και στερεά προϊόντα, με ταυτόχρονη ή συνεπακόλουθη έκλυση θερμικής ενέργειας. Η αεριοποίηση είναι μια από τις μεθόδους άμεσης θερμικής επεξεργασίας των απορριμμάτων, τις οποίες συνηθίζουμε να αποκαλούμε με τον όρο “καύση”. Οι άλλες είναι: η απευθείας καύση σύμμεικτων απορριμμάτων, η καύση δευτερογενών προϊόντων επεξεργασίας απορριμμάτων (RDF και SRF) και η πυρόλυση.  Στις μεθόδους έμμεσης θερμικής επεξεργασίας κατατάσσονται η αναερόβια χώνευση και η καύση βιοαερίου σε ΧΥΤΑ.

Η αεριοποίηση αποτελεί μια σχετικά νέα και μη ευρέως διαδεδομένη, στην Ευρώπη, μέθοδο θερμικής επεξεργασίας ΑΣΑ. Αν και εφαρμόζεται με επιτυχία στη χημική βιομηχανία για αρκετές δεκαετίες, η αεριοποίηση των ΑΣΑ παρουσίασε δυσκολίες λόγω του χαμηλού θερμικού περιεχομένου τους και των μεταβολών της σύνθεσής τους. Για το λόγο αυτό οι προσπάθειες επικεντρώνονται τα τελευταία χρόνια στην αεριοποίηση απορριμματογενών καυσίμων (RDF - SRF), που έχουν μεγαλύτερο θερμικό περιεχόμενο και σταθερότερες ιδιότητες. Αυτό συνεπάγεται προεπεξεργασία των ΑΣΑ, συνεπώς αύξηση του κόστους.

Η αεριοποίηση περιλαμβάνει τη μετατροπή του οργανικού κλάσματος των απορριμμάτων σε ένα μίγμα καυσίμων αερίων, μέσω μερικής οξείδωσής του σε υψηλές θερμοκρασίες (500 έως 1500 °C) και υψηλές πιέσεις (1-45 bar). Στα υπολείμματά της περιλαμβάνονται τέφρα και σκουριά. Το υπόλειμμα της αεριοποίησης δεν έχει εμπορικές εφαρμογές και πιθανώς απαιτεί εξειδικευμένο χειρισμό για την τελική διάθεση.

Τα παραγόμενα απαέρια εξαρτώνται από το είδος του μέσου αεριοποίησης. Στην περίπτωση που υπάρχει τροφοδοσία με αέρα, λόγω της παρουσίας του ατμοσφαιρικού αζώτου, η θερμογόνος δύναμη του αέριου προϊόντος είναι χαμηλή και κυμαίνεται στα 0,35 MJ/m3. H τυπική του σύσταση είναι: 10% CΟ2, 20% CO, 15% Η2, 2% CH4 και 53% Ν2. Στην περίπτωση που η τροφοδοσία αποτελείται από καθαρό οξυγόνο, το ενεργειακό περιεχόμενο του αέριου προϊόντος αυξάνεται στα 0,7 MJ/m3. Στην περίπτωση αυτή η τυπική του σύσταση του είναι: 14% CΟ2, 50% CO, 30% Η2, 4% CH4, 1% CxHy και 1% Ν2.

Όπως και στην περίπτωση των μονάδων πυρόλυσης, έτσι και στις μονάδες αεριοποίησης, δεν υπάρχουν διαθέσιμα επαρκή οικονομικά στοιχεία που αφορούν στο κόστος κατασκευής και λειτουργίας τους. Επιπροσθέτως ούτε τα θεωρητικά δεδομένα που δίδονται από τις κατασκευάστριες εταιρείες είναι εύκολο να επαληθευτούν. Η βιωσιμότητα της μονάδας εξαρτάται αποκλειστικά από την πώληση ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ η επιλογή της αεριοποίησης μπορεί να μειώσει τις προσπάθειες ενδυνάμωσης προγραμμάτων ανακύκλωσης και ελαχιστοποίησης στην πηγή.

Σε ότι αφορά στις μονάδες αεριοποίησης, που βρίσκονται σε λειτουργία στην ΕΕ: μία εγκατάσταση αεριοποίησης RDF ιδρύθηκε τη δεκαετία του 1990 στην Greve-en-Chianti της Ιταλίας, η οποία ωστόσο έκλεισε σύντομα, λόγω λειτουργικών προβλημάτων. Επίσης, ένα εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, που τροφοδοτείται εν μέρει από μονάδα αεριοποίησης στη Φινλανδία, αεριοποιεί κυρίως συμβατικά βιοκαύσιμα, στα οποία προστίθεται ένα ποσοστό απορριμματογενών καυσίμων. Μέχρι το 2006, στην Ευρώπη υπήρχαν 2 μονάδες αεριοποίησης ΑΣΑ στη Νορβηγία, ενώ το καλοκαίρι του 2008 κατασκευάστηκε μια ακόμη μονάδα στο νησί Wight στο Ηνωμένο Βασίλειο.