Η γνωστή - άγνωστη ατμοσφαιρική ρύπανση

«Πρωτιές» στον κατάλογο των ευρωπαϊκών πόλεων με την μεγαλύτερη ατμοσφαιρική ρύπανση κατείχαν και για το 2007 η Αθήνα, η Θεσ/νίκη, η Λάρισα, η Πάτρα, ο Βόλος και το Ηράκλειο. Στην πραγματικότητα, θα μπορούσαμε να έχουμε ακόμα περισσότερες «πρωτιές» αν στην έρευνα της Ε.Ε. βάσει της οποίας καταρτίστηκε αυτός ο κατάλογος, συμπεριλαμβανόταν πόλεις όπως η Ελευσίνα, ο Ασπρόπυργος, η Μεγαλόπολη κ.α. - πόλεις δηλαδή με μεγάλη συγκέντρωση βιομηχανικών μονάδων ή με σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.

Εδώ και δεκαετίες λοιπόν, οι κάτοικοι των ελληνικών πόλεων, έχουμε μάθει να ζούμε με όλο και αυξανόμενη ατμοσφαιρική ρύπανση. Κι’ ενώ γενικά όλοι ξέρουμε ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση και ιδιαίτερα το νέφος «κάνει κακό», στην πραγματικότητα ελάχιστοι γνωρίζουμε πόσο και τι είδους είναι αυτό το «κακό». Κι’ όμως, η ατμοσφαιρική ρύπανση ευθύνεται για πολλά από τα δεινά της καθημερινότητάς μας: από το αίσθημα της κόπωσης και τους πονοκεφάλους, μέχρι τις κρίσεις άσθματος και την ένταση καρδιακών προβλημάτων. Σύμφωνα μάλιστα με την κ. Κατσουγιάννη, καθηγήτρια Υγιεινής και Επιδημιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, η μακροχρόνια έκθεση στα τρέχοντα επίπεδα ρύπανσης μειώνει έως και ένα έτος το προσδόκιμο ζωής!

«Τα ευρήματά μας αναφέρουν ότι οι βραχυχρόνιες επιπτώσεις στην υγεία των κατοίκων είναι 0,5 με 1% αύξηση θνησιμότητας κατά τις ημέρες με υψηλές συγκεντρώσεις μικροσωματιδίων, ενώ η μακροχρόνια έκθεση στα τρέχοντα επίπεδα ρύπανσης μειώνει από μισό έως ένα έτος το προσδόκιμο ζωής»
Κλέα Κατσουγιάννη, ΤΑ ΝΕΑ 25-26 /4/2008

Οι κυριότεροι ατμοσφαιρικοί ρύποι και οι συνέπειές τους:

- Όζον Ο3
Το όζον, όταν υπάρχει σε μεγάλες συγκεντρώσεις στα κατώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας αποτελεί έναν επικίνδυνο ρύπο και προκαλεί αναπνευστικά προβλήματα, άσθμα, φλεγμονή στους πνεύμονες και πιθανή επιδεκτικότητα σε μολύνσεις του αναπνευστικού. Επίσης προκαλεί αιματολογικές διαταραχές, ενώ συμβάλλει και στις διεργασίες που προκαλούν καρκίνο του αναπνευστικού συστήματος των ανθρώπων. Το όζον επιδρά αρνητικά στην ανάπτυξή των φυτών. Προκαλεί μεγάλες ζημιές στη δασική βλάστηση και μειώνει την αγροτική παραγωγή.

- Mονοξείδιο του άνθρακα CO
Το μονοξείδιο του άνθρακα μειώνει την ικανότητα του αίματος να μεταφέρει οξυγόνο σε βασικούς ιστούς του οργανισμού. Επιδρά κυρίως στο καρδιαγγειακό και στο νευρικό σύστημα. Σε χαμηλές συγκεντρώσεις το μονοξείδιο του άνθρακα επηρεάζει αρνητικά τους ανθρώπους με καρδιακά προβλήματα ενώ μειώνει τις επιδόσεις νεαρών και υγιών ανθρώπων. Σε υψηλότερες συγκεντρώσεις το μονοξείδιο του άνθρακα προκαλεί ζαλάδα, πονοκέφαλο και κόπωση.

- Διοξείδιο του αζώτου NO2
Το διοξείδιο του αζώτου επηρεάζει το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα. Παρακωλύει την οξυγόνωση του αίματος και προκαλεί από αναπνευστικά προβλήματα και κρίσεις άσθματος, μέχρι ίνωση και εμφύσημα (ιδιαίτερα στα παιδιά). Την ίδια στιγμή το διοξείδιο του αζώτου προκαλεί μικρότερες ενοχλήσεις στα μάτια κ.α.
Το διοξείδιο του αζώτου αποτελεί τον κύριο ρύπο του νέφους και της όξινης βροχής, ενώ επηρεάζει και τη βλάστηση.

«...έχει υπολογιστεί ότι για κάθε 10 μικρογραμμάρια αύξηση της συγκέντρωσης του διοξειδίου του αζώτου η θνησιμότητα αυξάνεται κατά 0,3%»
Κλέα Κατσουγιάννη, ΤΑ ΝΕΑ 25-26 /4/2008

- Διοξείδιο του Θείου SO2
Το διοξείδιο του θείου, ακόμα κι’ όταν υπάρχει σε μέτριες συγκεντρώσεις στην ατμόσφαιρα, αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης ασθενειών του αναπνευστικού συστήματος, εντείνει τα καρδιακά και αναπνευστικά προβλήματα και προκαλεί βλάβες στο νευρικό σύστημα. Την ίδια στιγμή το διοξείδιο του θείου ευθύνεται συχνά για ενοχλήσεις όπως η ναυτία και οι πονοκέφαλοι ενώ μπορεί να οδηγήσει και σε απώλεια της όσφρησης. Στο οικοσύστημα, το διοξείδιο του θείου προκαλεί σοβαρές αλλοιώσεις. Μειώνει την οξύτητα των λιμνών, των ποταμών και των δασών με αποτέλεσμα έως και τη νέκρωση κάποιων ζώων και φυτών.

- Αιωρούμενα σωματίδια
Τα αιωρούμενα σωματίδια είναι υλικά σε στερεή ή υγρή μορφή που μπορούν να αιωρούνται στην ατμόσφαιρα για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Οι επιδράσεις τους, γενικά, εξαρτώνται από το μέγεθός τους (όσο μικρότερα είναι τόσο πιο επικίνδυνα γιατί διεισδύουν ευκολότερα και γρηγορότερα στον οργανισμό μας) αλλά και από τη χημική τους σύσταση. Τα αιωρούμενα σωματίδια προκαλούν αναπνευστικά προβλήματα και ασθένειες, ακόμα και πρόωρο θάνατο. Καθώς απορροφούνται στην κυκλοφορία του αίματος, μεταφέρονται σε άλλα μέρη του σώματος και αν σε αυτά τα σωματίδια υπάρχουν τοξικές ουσίες, τότε μπορούν να ασκήσουν τοξικές επιδράσεις σε ζωτικά όργανα (νεφρά, συκώτι, θυροειδή, κ.α.) προκαλώντας μέχρι και καρκίνο.

- Μόλυβδος Pb
Ο μόλυβδος σε υψηλές συγκεντρώσεις επηρεάζει τη λειτουργία των νεφρών, των νεύρων, τη χημεία του αίματος, αλλά και την πνευματική ανάπτυξη, ιδιαίτερα σε άτομα νεαρής ηλικίας. Επίσης, επηρεάζει την ικανότητα αναπαραγωγής, ενώ είναι αποδεδειγμένα καρκινογόνος ουσία.

- Άλλοι αέριοι ρύποι
Στην ατμόσφαιρα υπάρχουν κατά διαστήματα συγκεντρώσεις και άλλων τοξικών αέριων ρύπων όπως είναι το βενζόλιο, ο αμίαντος, το αρσενικό κ.α. Πρόκειται για ουσίες που προκαλούν καρκίνο, αναπνευστικά προβλήματα, γενετικές ανωμαλίες, στείρωση και άλλα σοβαρά προβλήματα υγείας. Μερικά μπορούν να προκαλέσουν ακόμα και το θάνατο ή σοβαρές κακώσεις, αν, από ατύχημα, απελευθερωθούν στο περιβάλλον, σε μεγάλες συγκεντρώσεις.

Πώς θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν οι βασικές πηγές της ατμοσφαιρικής ρύπανσης των πόλεων;

Τα Ι.Χ. αποτελούν τη βασική πηγή της ατμοσφαιρικής ρύπανσης σε πόλεις όπως η Αθήνα και η Θες/νίκη. Το πρόβλημα θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά με σημαντικές επενδύσεις κονδυλίων για την δημιουργία εκτεταμένων, γρήγορων και φθηνών δικτύων μέσων μαζικής μεταφοράς (ΜΜΜ). Σήμερα τα ΜΜΜ είναι αρκετά ακριβά ενώ συχνά είναι πιο αργά σε σχέση με τα ΙΧ και δεν εξυπηρετούν αποτελεσματικά όλες τις περιοχές και τις γειτονιές. Γι’ αυτό το λόγο ο κόσμος προτιμά να χρησιμοποιεί ΙΧ αντί ΜΜΜ. Την ίδια στιγμή θα έπρεπε μέσα στις πόλεις να δημιουργηθούν εκτεταμένα δίκτυα ποδηλατοδρόμων και να ενθαρρυνθούν οι νέοι να χρησιμοποιούν το ποδήλατο.

Οι βιομηχανίες και οι σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που καινε ορυκτά καύσιμα όπως ο λιγνίτης, το μαζούτ, το πετ-κοκ κ.α. αποτελούν τη βασική πηγή της ατμοσφαιρικής ρύπανσης σε πόλεις όπως ο Βόλος, η Ελευσίνα, η Μεγαλόπολη κοκ. Μέχρι σήμερα καμία ελληνική κυβέρνηση δεν άσκησε ουσιαστικό έλεγχο στις δραστηριότητες των μεγάλων βιομηχανιών και των μονάδων παραγωγής ενέργειας. Έτσι οι βιομηχανίες δεν τηρούν τα στοιχειώδη μέτρα ασφαλείας για την προστασία του περιβάλλοντος και της υγείας μας. Για παράδειγμα, δεν αντικαθιστούν τα φίλτρα τους σε τακτά χρονικά διαστήματα και δεν χρησιμοποιούν φίλτρα νέας τεχνολογίας που θα μπορούσαν να συγκρατήσουν περισσότερους ρύπους. Επίσης, καίνε τα πιο φτηνά και ταυτόχρονα πιο ρυπογόνα ορυκτά καύσιμα, αντί να στραφούν σταδιακά σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ο μόνος τρόπος για να σταματήσουν οι βιομηχανίες να ρυπαίνουν είναι οι ταχτικοί έλεγχοι και η επιβολή πραγματικά σκληρών προστίμων και ποινών για τους ιδιοκτήτες των ρυπογόνων βιομηχανιών.

Η ατμοσφαιρική ρύπανση οφείλεται ωστόσο και σε άλλους παράγοντες όπως είναι: οι χωματερές και η καύση των απορριμμάτων, οι μεταφορές (π.χ. εμπορικά λιμάνια στα οποία ρυπογόνα προϊόντα μεταφέρονται χωρίς να είναι συσκευασμένα), η καταστροφή των περιαστικών δασών που συγκρατούν ένα μεγάλο ποσοστό των ρύπων της ατμόσφαιρας, η έλλειψη ελεύθερων χώρων υψηλού πρασίνου μέσα στις πόλεις για να συγκρατούν ένα ποσοστό των ρύπων κοκ. Κι’ όμως, όλα αυτά θα μπορούσαν εύκολα να αντιμετωπιστούν...

Είναι φανερό ότι η ποιότητα του αέρα που αναπνέουμε θα μπορούσε να είναι σημαντικά καλύτερη αρκεί να λαμβάνονταν στοιχειώδη μέτρα ενάντια στους μεγάλους ρυπαντές όπως είναι οι βιομηχανίες και να επενδυόταν χρήματα για τη δημιουργία ενός αποτελεσματικού και φθηνού δικτύου ΜΜΜ, ποδηλατοδρόμων, χώρων πρασίνου κοκ. Είναι επίσης φανερό ότι καμιά κυβέρνηση μέχρι σήμερα δεν έχει λάβει τα στοιχειώδη μέτρα που χρειάζονται, για να σταματήσουμε να αναπνέουμε μολυσμένο αέρα. Χωρίς κινήματα που να ασκούν πιέσεις, οι κυβερνώντες δεν πρόκειται να βάλουν τις ζωές μας πάνω από τα κέρδη.

Ελένη Μήτσου

Μερικές από τις πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για την συγγραφή του άρθρου:
- European Environmental Agency: http://themes.eea.europa.eu
- «Η δικτυακή πύλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης» (δελτία τύπου): http://europa.eu/rapid/pressReleases (http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/07/1537&format=HTML&aged =0%3Cuage=EN&guiLanguage=en#fn3)
- http://www.iatronet.gr/article.asp?art_id=346
- ΤΑ ΝΕΑ 25-26 /4/2008, «Τοξικό αέρα αναπνέουν 6 ελληνικές πόλεις»
- Μανόλης Βουτυράκης, Φυσικός Περιβαλλοντολόγος: «Οι επιπτώσεις της ρύπανσης στην ανθρώπινη υγεία» στο www.ecocrete.gr